Yemînî’nin Hayatı ve Eserleri
16. yüzyıl tekke şairlerinden olan Yeminî’nin hayatı hakkında eski ve yeni kaynaklarda çok az bilgiye rastlanılmakta ve bu nedenle şairin doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bir şey söylenilememektedir. Şairin hayatıyla ilgili son derece kısıtlı bilgiler, ancak onun bilinen tek eseri olan Fazilet-nâme’den hareketle verilebilmektedir. Eserindeki ifadelerden anlaşıldığına göre, asıl adı Muhammed’dir; Hafız oğlu ve İbn Hafız olarak da anılmaktadır. Babası Semerkandlı Hafız adlı bir kişidir. Zaman zaman Derviş unvanını kullanmıştır. Alevi-Bektaşi geleneğinde Yedi Ulular olarak bilinen Fuzulî, Hatayî, Viranî, Pir Sultan, Nesimî, Kul Himmet gibi saygın şairler arasında yer alan Yeminî, bir beyitinde eserini 925 / 1519’da yazdığını bildirdiğine göre, kendisinin 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı söylenebilir.
16. yüzyıldan itibaren daha çok şehir merkezlerinden uzak yerlerde yaşayan halk kitleleri arasında Yeminî mahlasıyla tanınmıştır. Yeminî’nin yaşadığı dönem ve mensup olduğu şahsiyetler, kendi beyanlarından tahmin edilebilmektedir. Şairin eserinde kutub saydığı kişilerden ilki Hüsam Şah (Ganî Baba) adıyla zikrettiği Otman Baba’dır. İkincisi yine kutub diye tanıtılan ve kendisine intisap ettiği anlaşılan İbrahim-i Sânî’dir (Akyazılı Sultan).
Yeminî’nin, ehl-i beyt şairi olduğunu söylemek mümkündür. Yeminî’nin şiirlerinin toplu olarak bulunduğu bir divanı şimdiye kadar ele geçmemiştir.
Yeminî’nin 1519’da kaleme aldığı Fazilet-nâme adındaki yaklaşık 7400 beyitten oluşan mesnevi tarzında yazılmış manzum bir eseri bulunmaktadır. Yeminî, Fazilet-nâme’nin aslının Şeyh Rükneddîn tarafından Farsça olarak yazılmış mensur bir eser olduğunu ve bu eseri kendisinin manzum olarak Türkçeye kazandırdığını belirtir. Fazilet-nâme, oldukça hacimli bir eserdir ve dünyanın çeşitli yerlerinde bulunan kütüphanelerde Arap harfli kırka yakın yazma nüshası mevcuttur. Bu eser, yazma nüshalarının dışında Ahmed Hızır ve Ali Haydar tarafından 1909 yılında Cihan Matbaasında bir mukaddimeyle birlikte Fazilet-nâme-i Cenâb-ı Şâh-ı Velâyet adıyla basılarak yayımlanmıştır. Fazilet-nâme didaktik bir eser olup şair tarafından Rum gazilerine ithaf edilmiştir. Eserde Hz. Ali’nin menkıbevi hayatı çeşitli olaylarla zenginleştirilerek anlatılmaktadır. Eser, doğrudan tercümeden ziyade, bazı eklemeler ve yorumlar yapılması nedeniyle tercüme-telif bir eserdir. Fazilet adı verilen on dokuz hikâye, yirmi dört kıssaya çıkarılarak Hz. Ali biyografisi meydana getirilmiştir. Nitekim Kirman’ın verdiği bilgilere göre, eserde, Hz. Muhammed ve özellikle Hz. Ali vasfında övgülerin yer aldığı, Alevi unsurlarının çok yoğun olduğu birer naat olan şiirler mevcuttur. Ayrıca iktibas edilen ayetler yanında Alevi geleneğinden aktarıldığı kuvvetle muhtemel hadisler gibi malzemeler iç içe yer almaktadır. Eserin dili methiye bölümleri ve gazeller, kasideler vs. dışında oldukça sadedir. Yeminî’nin şiirleri vasat seviyededir ve kıssa anlatmaya yatkın hüviyeti edebî kişiliğinden daha baskındır. Estetik kaygıları geri planda tutup ikili bir zıtlaşma üzerine inşa ettiği duygu ve inançlarını birer telakkiler manzumesi halinde sunarken içinde yaşadığı çevrenin dilini ustalıkla kullanmıştır.
