Evren Nedir?
Evren Nedir? Evren, uzaydaki her şeyi ve uzayın kendisini içerir. Hayal bile edilemeyecek kadar büyüktür, sürekli değişir ve her an büyümektedir. Evren, Dünya’nın en küçük canlılarından uzaydaki en büyük ve en uzak yapılara kadar, var olan her şeydir. Aynı zamanda dinamik bir yerdir de. İster 70-80 yıl yaşayan bir insan, ister 10 milyar yaşındaki bir yıldız olsun, evrendeki her şey bir yaşam döngüsünü izler. Evrendeki her cisim doğar, yaşar sonra ölür; bu süreç kesintisiz olarak tekrarlanır.
Evrenin İçeriği Nedir?
Gezegenimiz; üzerinde yaşayan bir insan için çok önemli ve büyük görünür. Oysa Dünya, evrenin geri kalanına bakınca küçücük bir noktadır. Dünya, Güneş denen yıldızın etrafında dolanan sekiz gezegenden biridir. Evrende ise hayal bile edemeyeceğimiz kadar çok sayıda yıldız vardır. Bunları saymak olanaksızdır ama en az 100 kentilyon (milyar x milyar) olduğu tahmin ediliyor. Diğer bütün yıldızlar gibi Güneş de sıcak gazlardan oluşmuş ışıldayan bir küredir. Oldukça sıradan, orta sıcaklıkta, sarı bir yıldızdır ve başka milyarlarca yıldızla birlikte bir galaksi (gökada) oluşturur. Sarmal şeklindeki bu muazzam yıldız grubu, bizim galaksimiz olan Samanyolu’dur. Samanyolu, yaklaşık 30 başka galaksiyle birlikte uzayda bir galaksi kümesi oluşturur. Bu kümeye Yerel Grup denir. Evrenin her yerinde başka pek çok galaksi vardır ve bunlar da süper kümeler halinde gruplanır.
Evren İçinde Galaksiler
Dünya’dan bakınca pek çok galaksi görünür ama bizim görüş alanımıza girmeyen daha pek çok galaksi vardır. Gözlemlenebilir evrende toplam yaklaşık 100 milyar galaksi bulunmaktadır. Her yöne dağılmışlardır. Bazılarını öylesine yakın ya da öylesine büyüktür ki şekillerini ve içlerindeki yıldızları fark edebiliriz. Bunları ya yeryüzündeki ya da Dünya’nın etrafında yörüngeye oturtulmuş teleskoplarla görürüz.
(Uzaydaki mesafeler, ışığın bir yerden başka bir yere gidiş süresiyle ölçülür. Gece vakti en yakın yıldızın ışığının Dünya’ya ulaşması 4,2 yıl sürer. Dolayısıyla bu yıldız 4,2 ışık yılı uzaklıktadır. Karşılaştırma amacıyla, ışığın daha yakın yerlerden gelme süresi aşağıda verilmiştir.
Güneşten Dünya’ya 8,3 dakika; en yakın yıldızdan 4,2 yıl; Ay’dan Dünya’ya 1,3 saniye )
- Evrendeki her şey – yıldızlar, gezegenler, insan yaşamı- aynı elementlerden oluşur.
- İnsan, Dünya gezegenindeki milyarca yaşam formundan sadece biridir. Dünya’daki karasal alanlardan halen 6 milyardan fazla insan yaşamaktadır.
- Gezegenimiz Dünya, bilindiği kadarıyla, evrende yaşam olan tek yerdir.
- Dünya, Güneş adlı yıldızın etrafında dolanan sekiz gezegenden biridir. Hepsi bir araya gelerek Güneş sistemini oluştururlar.
- Güneş, çevresindeki gezegen sistemiyle birlikte, Samanyolu Galaksisi’ndeki milyarlarca yıldızdan sadece biridir.
- Evren, göremediğimiz sayısız galaksiyle doludur. Bu galaksiler kümeler halindedir.
- Galaksi kümelerinin bir araya gelmesiyle oluşan süper kümler evrenin her yanına yayılmıştır. Bunların arasında da dev boşluklar yer alır.
Evrende (Uzayda) Mesafeleri Ölçmek
Dünya üzerinde ölçüm yapmak kolaydır. Bir şeyin ne büyüklükte ya da ne uzunlukta olduğunu ölçmek için metrik sistem (kilometre, metre, santimetre) veya İngiliz ölçü sistemi (mil, yarda, ayak, inç) gibi bildik uygulamaları kullanırız. Ay yüzeyindeki bir krater gibi küçük uzay cisimleri, hatta cüce gezegen Plüton’un Güneş’e uzaklığı da bu ölçüm sistemleriyle ölçülür.
Ama bazı şeyler öylesine büyük ya da öylesine uzaktır ki bu ölçüm sistemleri işe yaramaz, çünkü ortaya baş edilemeyecek kadar büyük rakamlar çıkar. Astronomlar farklı birimler kullanırlar. Güneş sistemi içinde Astronomik Birim (AU) kullanılır. Bir AU, Dünya ile Güneş arasındaki mesafedir ve diğer cisimlerin mesafeleri bu birimle ölçülür; Örneğin Güneş’in Mars’a uzaklığı 1,5 AU, Jüpiter’e uzaklığı ise 5,2 AU’dur.
Güneş sisteminin dışındaki yıldızlara ve galaksilere uzaklığı ya da bir galaksinin bir uçtan bir diğer uca büyüklüğünü ölçerken astronomlar ışı yılı (ly) birimini kullanırlar. Işık her şeyden daha hızlı yolar: saniyede 299.792 km. Bir ışık yılı, ışığın bir yıl içinde katettiği mesafedir. Bu 9.460.700.000.000 km, diğer bir deyişle 9,46 milyar km,kısaca 1 ly’dir. Samanyolu Galaksi’nin çapı 100.000 ly’dir.
Evrenin Genişlemesi
Evrendeki her şey hareket halindedir. Dünya bir gün içinde kendi ekseni etrafında bir tam tur döner; gün ışığında aydınlanıp sonra karanlık uzayla yüz yüze gelerek sırayla gündüz ve geceyi yaşarız. Diğer bütün gezegenler, uydular, uzaydaki irili ufaklı her kayaç ve sayısız yıldız da kendi eksenleri etrafında dönerler.
Bu cisimler, böyle dönerken bir yandan da uzayda yol alırlar. Örneğin Dünya her yıl Güneş’in çevresinde bir tam tur dolanarak yörüngesini tamamlar. Aynı zamanda, Güneş, Dünya ve Güneş sistemini oluşturan diğer bütün cisimler de bir bütün halinde, Samanyolu Galaksisinin merkezi etrafında dönerler. Samanyolu’nda bulunduğumuz noktadan uzayın derinliklerine bakınca galaksiler görürüz. Bu galaksiler kümeler halinde varlık sürdürürler ve hem bizim galaksimizden hem de birbirlerinden hızla uzaklaşırlar. Küme ne kadar uzaktaysa, o kadar hızlı geri çekilir. Evren, yaratıldığı andan bu yana sürekli olarak genişlemektedir.
Sürekli olarak yeni yıldızlar doğar. Büyük gaz ve toz bulutlarının içinde, kendi ekseni etrafında dönen gaz küreleri oluşur. Bunlar yeterli sıcaklığa ulaşınca, küredeki hidrojen ve helyuma dönüşür. Işık ve ısı yayılır ve bir yıldız doğmuş olur. Bu yıldız yaşamı süresince ve ölümünde çevreye malzemeler saçacak, bunlardan da yeni yıldızlar doğacaktır.
Evren’de Yıldızların Aşamaları
- Nebula (bulutsu) denen ve girdap şeklinde dönen gaz ve toz bulutları yıldızların doğum yerleridir. Bunlar genellikle daha eski kuşakların kalıntılarıdır; kısa ömürlü ve çok büyük yıldızlardan püskürmüş malzemelerdir.
- Kütle çekiminin gazların birbirine yaklaştırması sonucunda küreler oluşur. Gaz sıkıştıkça ısınmaya başlar.
- Genç yıldız (önyıldız/ protoyıldız) dönmeye devam eder. Bu süreçte, kullanılmayan malzemeler dışarı atılır.
- Yıldızın sıcak merkezinde mükleer tepkime başlar. Işık ve ısı yayılır.
- Yıldız, milyarlarca yıl boyunca sürekli ışır.)
